Museum Het Schip heeft in de vaste collectie een nieuw kunstwerk opgenomen dat gemaakt is door de kunstenaar Jaap Kaas. Het kunstwerk is geschonken door het Hildo Krop Museum in Steenwijk en is nu te bezichtigen in de Volkshuisvestingzaal.
Het kunstwerk is een reliëf gemaakt van gips en heeft gediend als voorbeeld voor een uit te voeren kunstwerk bij een woningbouwproject in Landlust in de wijk Bos en Lommer in Amsterdam West. In 1935 kregen drie kunstenaars van de Amsterdamse gemeentelijke afdeling Kunstzaken de opdracht om gevelstenen te ontwerpen voor een woonblok van architect Piet Kramer aan de Haarlemmerweg en de Gibraltarstraat. Deze woningen werden in zeer late vereenvoudigde Amsterdamse School-stijl gebouwd voor een woningbouwvereniging, de Maatschappij ter Verkrijging van Eigen Woningen, tegenwoordig beter bekend als woningcorporatie De Key. Frits Sieger maakte voor het woonblok een gevelsteen van een vrouw met een zogend kind aan de borst, met op de achtergrond een flatgebouw en vliegtuigen in de lucht. Jan Schultsz kwam met een 'Papegaaienpaar' en een 'Eekhoornpaar', terwijl Jaap Kaas een voorstelling had gemaakt uit de Griekse mythologie: 'de reiniging van de Augiasstal'. Kaas kreeg over dit ontwerp nogal wat kritiek. Het bestuur van de woningbouwvereniging vroeg zich namelijk af wat de voorstelling met woningbouw te maken had. Naar aanleiding daarvan kwam Kaas met een geheel nieuw ontwerp. Hij ontwierp toen een gevelsteen met 'voederende pelikanen'. Dit beeld paste goed in zijn oeuvre want hij maakte veel ontwerpen van dieren voor Artis. Kaas vertelde over zijn nieuwe ontwerp dat hij uitgegaan was van "de gedachte dat een nest bij ons associaties in het leven roept aan warmte en huiselijkheid, terwijl ook het bijeenbrengen van het materiaal en het ineenvlechten van takjes en riethalmen tot een stevig geheel vaak als symbool wordt gebruikt voor het scheppen van een eigen home". Hij koos voor pelikanen omdat deze dieren - net als woningbouwverenigingen met hun huizen deden - hun nest in drassig land, aan de waterkant of zelfs in het water bouwen.
foto: Stadsarchief Amsterdam
Met dit verhaal maakte hij het bestuur van de woningbouwvereniging enthousiast waardoor het kunstwerk in 1936 in natuursteen is uitgevoerd. Het kreeg een prominente plaats op de hoek van het pleintje aan de Gibraltarstraat en de Van Gentstraat.
Wat er na 1936 met het gipsen ontwerp gebeurd is weten we niet precies. Wat zeker is, is dat de directeur van Museum Het Schip, Alice Roegholt, in 2002 het voormalige atelier van Hildo Krop aan de Plantage Muidergracht heeft bezocht en toen foto’s heeft gemaakt van een groot aantal gipsen beelden met daartussen ook de gipsen gevelsteen van Jaap Kaas.
Deze gipsen zijn later bij het Hildo Krop Museum in Steenwijk terecht gekomen. Omdat dit museum zich qua collectieverwerving voornamelijk toelegt op het werk van Hildo Krop heeft het museum het gipsen reliëf van Jaap Kaas het afgelopen jaar aan Museum Het Schip geschonken. Nu heeft het een mooie plek in vaste expositie over de Amsterdamse School en de geschiedenis van de volkshuisvesting.
foto links: schoonmaak van het reliëf in Museum Het Schip mei 2020
De vraag blijft echter bestaan hoe een beeld van Jaap Kaas in het atelier van Hildo Krop terecht kwam. Een mogelijke verklaring zou zijn dat ‘de hakkers’ - zoals medewerkers van Hildo Krop soms ook wel werden genoemd - het ontwerp van Jaap Kaas hebben uitgevoerd. Dit was heel gebruikelijk want Hildo Krop had veel medewerkers en af en toe werd op hen door andere kunstenaars een beroep gedaan. Bewijs dat de medewerkers van Krop het beeld hebben uitgevoerd, hebben we echter niet. Een meer waarschijnlijk verklaring lezen we in het boek van Jan Teeuwisse uit 1987 over het ‘Leven en werk van beeldhouwer-tekenaar Jaap Kaas’. In 1963 moest Kaas zijn atelier in de Muiderpoort ontruimen om plaats te maken voor een gemeentelijke belastingdienst. Hij kreeg toen een veel kleiner atelier naast dat van Hildo Krop aan de Plantage Muidergracht. Omdat hij daardoor niet voldoende opslagruimte meer had, heeft hij vervolgens verschillende gipsen beelden stuk geslagen. Het gips van de Voederende Pelikanen heeft het in ieder geval overleefd en is uiteindelijk in het atelier bij Hildo Krop terecht gekomen. Hoe weten we niet. Is het toen door Kaas aan Hildo Krop geschonken? Hildo Krop overleed op 20 augustus 1970 en Jaap Kaas op 4 oktober 1972. Het zal waarschijnlijk altijd een mysterie blijven.
Met dank aan Het Hildo Krop Museum in Steenwijk.
